Monarşi Nedir? Mutlak Monarşi, Meşruti Monarşi Nedir? Parlamenter Monarşi Nedir?

Monarşi, Türkçemize tam olarak “saltanat” yada “babadan oğula” sistemi olarak ifade edilebilir. Örneğin Osmanlı İmparatorluğu monarşi ile idare edilen bir devletti. Bugün İngiltere, Belçika, İsveç, İspanya, BAE, Katar, Kuveyt, Arabistan gibi pek çok ülkede daha monarşi ile idare edilmektedir. Monarşi sistemin adıdır, bunun ülkelere göre ismi farklı olabilir. Yani krallık, padişahlık, şahlık, prenslik, sultanlık vesaire gibi değişik isimlerle anılsa da aslında hepsi aynı sistemin farklı isimleridir. 

Peki monarşiler arasında fark var mıdır? Örneğin Arabistan’daki monarşi sistemle İngiltere’deki sistem aynı mıdır? Tabi ki hayır, elbette aralarında çok ciddi yapısal farklar mevcuttur. Monarşi sistemi de kendi içerisinde varyasyonlara ayrılır. İşte bu yazımızda bunları inceleyeceğiz.

Mutlak Monarşi 

Monark, yani kral, padişah, sultan yada şahın ülkeyi bizzat ve tek başına idare ettiği yönetimin adıdır. Bu sistemde halkı temsil eden herhangi bir meclis yoktur. Monark, bakanları, başbakanı ve diğer üst düzey bürokratların çoğunu kendisi tayin eder. Monark ne derse o olur. Monark sorgulanamaz ve yargılanamaz. Bu sisteme en iyi örnek Suudi Arabistan’dır. Osmanlı’da meclis kuruluncaya değin geçerli sistem de mutlak monarşi idi.

Meşruti Monarşi – Parlamenter Monarşi

Monarkın tek güç olmadığı, devleti bizzat fiilen idare etmediği, halkı temsil eden bir meclisin olduğu yönetim biçimidir. Bu sistemlerde genelde monark bir semboldür. İngiltere, Belçika, İsveç, İspanya gibi Avrupa monarşileri buna en güzel örnektir. Monark burada sadece bir semboldür ve ona saygı duyulur. Kağıt üstünde pek çok yetkisi vardır. Örneğin meclisi ve hükümeti feshedebilir, devleti bizzat yönetme yetkisi de vardır ancak bunu kullanması son derece kısıtlı şartlarla mümkündür. Yani ülkede ciddi bir iç karışıklık olması, hükümet krizi yaşanması veya savaş gibi şartlarda bu mümkün olabilir. Bunun dışında monark yönetime pek de karışmaz ve müdahale etmez.

Osmanlı’da Monarşi

Osmanlı’da Sultan Abdülaziz’in tahttan indirilip I.Meşrutiyet‘in ilanına değin geçerli olan sistem mutlak monarşi, yani sultanın ülkeyi bizzat yönettiği sistemdi. Parlamentonun kurulması sonrası geçerli sistem ise meşruti monarşi olarak bilinir. Bu, Avrupa’daki parlamenter monarşiye benziyordu. Ardından II.Abdülhamid, meclisi feshederek tekrar yönetimi eline almış ve mutlak monarşiye geri dönüş olmuştur. Abdülhamid’in tahttan indirilmesi sonrası meşrutiyet tekrar gelmiştir.

Osmanlı’da padişahlar, başbakanı yani sadrazamı atar, sadrazamın kurduğu hükümet yani atadığı vezirler, katipler ve diğer görevlilerse imparatorluğu idare ederlerdi. 

Roma İmparatorluğu’nda Monarşi

Roma bir krallık olarak Roma şehri ve çevresinde kuruldu. Birkaç yüz yıl içerisinde genişledi ve bir cumhuriyete dönüştü. Bu cumhuriyette soylular meclisi olan bir senato ve halkın da ayrı bir meclisi vardı. Senatonun atadığı konsüller belirli bir süre boyunca imparatorluğun yönetimini yaparlardı ancak yetkileri oldukça sınırlıydı. Yani hiçbir zaman bir kral yada imparator gibi büyük yetkilere sahip değillerdi. 

İlk kez Sezar, askeri darbe yoluyla senatoyu önce feshetmiş, ardından tekrar toplayarak kendisini ölünceye değin diktatör seçtirtmiş ve tüm yetkileri elinde toplamıştır. Senatörler ise Sezar’ı bir suikastle ortadan kaldırarak imparatorluğu getirmişlerdir. İmparator her ne kadar pek çok konuda yetkili olsa da yine de senatoya hiç danışmadan iş yapması mümkün değildi.

Soyluluk Unvanları

Tarihte pek çok farklı coğrafyada pek çok farklı soylu sınıf olmuş ve bunların kendi dil ve kültürlerine göre farklı unvanları olmuştur. İşte bu unvanlardan bazıları…

İmparator

Roma ile başlayan bir soyluluk unvanıdır ve unvanlar arasındaki en yüce soyluluk unvanıdır. Roma’nın yıkılışı sonrası Kutsal Roma-Cermen İmparatorluğu ile devam etmiş, ardından Napolyon kendisini Fransız İmparatoru ilan etmiştir.

Kral

İmparatora göre çok daha ufak bir alanı, bir krallığı yöneten yöneticiye verilen isimdir. Ona bağlı lordlar vardır.

Grandük

Büyük Dük anlamına gelir. Düke göre daha fazla toprağı, askeri ve geliri olan soyluya verilen isimdir.

Dük

Bir düklüğü yöneten soyluya verilen unvandır. Düklük birkaç şehir ve onlarca kasabadan oluşan bir alandır.

Kont

Düke bağlı, ona göre çok daha ufak bir alanı idare eden soylulara verilen unvandır.

Baron

Kontlara bağlı, 10-20 köyü yöneten soylulara verilen unvandır. Genelde bir veya birkaç kaleleri vardır ve on civarı şövalyeleri vardır.

İslam Dünyasında Soyluluk Unvanları

İslam dünyası yani Türk, Arap, Hint, Afgan, İran, Mısır bölgelerinde de farklı soyluluk unvanları vardı. 

Halife

Hz. Muhammed’in ölümü sonrası başlayan makamdır. Önceleri seçim yoluyla gelseler de Emevilerle birlikte babadan oğula geçmeye başlamıştır. Hem siyasi hem de dini anlamlar taşımaktadır.

Sultan

Kralın, Orta Doğu ve İslam dünyasındaki karşılığıdır. Krala göre çok daha mutlak otoriteye sahiptir. Çünkü kral gibi feodal bir sistemde değildir, valileri ve diğer yöneticileri kendisi atar, istediği zaman da onları görevden alabilir. Osmanlı, Abbasiler, Selçuklular, Gazneliler, Eyyubiler ve hemen her İslam devletinde bu unvan kullanılmıştır.

Emir

Belli bir bölgenin askeri ve idari yöneticisidir. Örneğin Şam Emiri gibi. Sultan yada ona bağlı valilerce atanırdı.

Türkler’de Soyluluk Unvanları ve Soyluluk Dereceleri

Eski Türkler ve Moğollar’da yani Orta Asya bölgesinde de pek çok farklı soyluluk unvanları vardı. Eski Türkler de soya önem veren bir toplumdu ve belli soyların Tengri tarafından kut verildiğine ve onların yönetme hakkı olduğuna inanırlardı. İşte eski Türklerde soyluluk unvanları…

Kağan

Hanların da üstünde bir güçtür. Orta Asya’da kullanılmıştır. Oğuz Kağan, Bumin Kağan, Cengiz Kağan gibi örnekleri sayılabilir. Hanlar kendisine bağlıdır. Avrupa’daki imparator unvanına denk sayılabilir.

Han

Orta Asya’daki Türk ve Moğol devletlerinde kullanılmış unvandır. Kralın karşılığıdır. Sultana göre otoritesi biraz daha zayıftır zira kendisine bağlı boy beylerine muhtaç durumdadır. Burada da kısmen feodal bir yapı vardır.

Yabgu

Kağan’ın ülkeyi paylaştığı erkek kardeşine verilen isimdir. Örneğin Bumin Kağan’ın kardeşi İstemi Yabgu bunun en bilinen örneğidir.

Tigin/Tekin

Prens anlamına gelir. Han yada Kağan’ın oğludur.